Środowisko i ludność

Żółwie poruszają się tylko w dzień. Gdy zaczyna zmierzchać porzucają swą wędrówkę i rozpoczynają przeszukiwanie pobliskiego terenu – chcą znaleźć schronienie na noc. Jeżeli znajdą odpowiednią, dość ruchomą, ziemię, wykopują wówczas niecki, w których mogą spokojnie przenocować. Inną możliwość dają krzaki i bujna roślinność, żółwie słoniowe często chowają się na noc w gęstych zaroślach. Jeżeli tylko mają okazję, żółwie zawsze wybierają tereny błotniste lub płytkie wody, na przykład bajor. Dlaczego tak się dzieje? Według większości naukowców ma to ścisły związek z temperaturą. Noce na wyspach Galapagos są często bardzo zimne. Woda oziębia się niezwykle powoli, więc żółwie starają się odnaleźć miejsca mokre, wilgotne – tam będzie im najcieplej. Nie chcą wyziębić swego wielkiego ciała. Dzięki temu ich przemiana materii nie spowalnia się, na odpowiednim poziomie pozostaje także zdolność do reagowania na zmiany w otoczeniu. Jeżeli tylko żółwie wyczują jakieś niebezpieczeństwo, to chowają się w swym pancerzu – wciągają do niego głowę, szyję, kończyny a także ogon. Następnie tak manewrują przednimi kończynami, że ich głowa jest całkowicie bezpieczna. Twarda skóra na odnóżach również zapewnia względne bezpieczeństwo. Tak chronionego żółwia większość potencjalnych napastników pozostawia w spokoju.

Rozmnażanie

Między samcami żółwi olbrzymich dochodzi czasem do walk. Dzieje się tak w okresie godów, gdy dwa z nich spotykają się, czy to przypadkiem, czy to w pobliżu jakiejś samicy. Wymachują wówczas długo głowami, a jeżeli nie odstraszy to żadnego z nich, dochodzi do regularnej walki. Żółwie starają ugryźć oponenta w szyję, głowę lub w tylne kończyny. Walka najczęściej nie ma krwawego przebiegu. Bywa jednak tak, że jeden z żółwi zostanie przewrócony na grzbiet – jest to dla niego sytuacja wysoce niebezpieczna, bo wówczas nie funkcjonuje prawidłowo krążenie w jego ciele i część narządów może nie otrzymać wystarczającej do działania porcji tlenu. Dlatego żółw przewrócony na plecy kołysze się z boku na bok tak długo, aż stanie z powrotem na swych kończynach. Gdy tylko to się udaje, co zdarza się prawie zawsze, żółw odbiega czym prędzej od swego rywala, pozostawiając mu zwycięstwo i samicę na tym obszarze. Przed kopulacją samica zachowuje się tak, jakby nie chciała wcale doprowadzić do tego aktu. Ucieka z drogi samcowi, stara się spod niego wysunąć. Gdy jednak samiec już na nią wejdzie, przygniata ją, jest bowiem od niej większy i cięższy. Kopulacja trwa kilka minut, a po jej zakończeniu partnerzy rozchodzą się.

Pożywienie

Żółwie olbrzymie zamieszkujące wyspy Galapagos są stuprocentowo roślinożernymi istotami. Jedzą wiele rodzajów roślinności, ale najbardziej smakują im opuncje figowe oraz liście drzew należących do gatunku Hippomane mancinella. W zdobywaniu pokarmu żółwiom olbrzymim bardzo pomaga ich długa, giętka szyja – mogą dzięki niej zrywać liście nawet z wyższych gałęzi drzew oraz sięgać do opadłych już liści pomiędzy kamieniami. Żółwie nie mają ani jednego zęba – pokarm miażdżą językiem i twardymi, potężnymi szczękami oraz rozcinają go ostrym dziobem. Żółwie olbrzymie muszą pić ogromne ilości wody. Przed jej spożyciem zawsze starannie je obwąchują, jeżeli zapach jest w pełni dla nich zadowalający, zanurzają w wodzie czubek swego zrogowaciałego pyska i piją obficie. Nie pijają wody, która została uprzednio zabrudzona przez dzikie świnie. Bywa i tak, że na Galapagos panują susze – wówczas żółwie olbrzymie nie mają dostępu do wody pitnej. Wówczas radzą sobie w inny sposób – pałaszują mianowicie opuncje figowe, w których zgromadzone są spore ilości płynów. Te rośliny, zwane też figami kaktusowymi, mają nawet 10 metrowy pień, w którym gromadzą bardzo wiele wody. Na ich gałęziach rosną soczyste pędy, które żółwie przecinają swym dziobem i następnie piją sok.

Rozpoznanie tego zwierzęcia nie jest zadaniem trudnym. Nie ma w świecie dzisiejszych gadów drugiego tak wielkiego żółwia, jak mieszkaniec wysp Archipelagu Galapagos. Głowa żółwia jest dość niewielka, ma nieco trójkątny kształt. Jest płaska, umieszczone są w niej migdałowate oczy, okrągłe nozdrza na samym czubku pyska, oraz dwa otwory uszne, umieszczone z tyłu głowy prawie na wysokości końca górnej szczęki. Żółwie olbrzymie mają bardzo długą zszyję, ruchliwą i rozciągliwą. Jest obciągnięta dość miękką skórą, przez co staje się częstym siedliskiem różnych pasożytów, na przykład kleszczy lub roztoczy. Oczywiście najbardziej charakterystyczną cechą żółwia jest posiadanie pancerza. Wśród żółwi żyjących na Galapagos wyróżniamy aż 6 rodzajów pancerza – mają różne kształty w zależności od środowiska, w jakim żyje dany osobnik. Jeżeli żółw żyje w regionie, gdzie nie ma zbyt wiele pożywienia, to ma bardzo wysklepiony pancerz, by mógł gromadzić sporo tłuszczu. Jeżeli pokarmu jest dużo – pancerz jest spłaszczony. Jeżeli żółw żyje na niezbyt równym terenie, ma lekki pancerz, by łatwiej było mu się poruszać. Jeżeli żyje w okolicy z bujną roślinnością ma dość wąski pancerz. Występują jeszcze, dość nielicznie, pancerze siodłowate oraz wybitnie małe.

Wędrówki żółwi

Żółwie olbrzymie żyją najczęściej w dość sporych, 20 lub 30 osobniczych, grupach. Nie ma między nimi żadnych wybitnie silnych związków, nie zaobserwowano także dotąd zbyt wielu zachowań społecznych. Żółwie te żyją na suchych, postwulkanicznych terenach nizinnych na Galapagos. Nie ma tam zbyt wiele wody, więc żółwie odbywają żmudne wędrówki na wilgotniejsze, lecz ciepłe, tereny wyżynne, gdzie mogą napić i najeść się do syta. Gdy nadchodzi pora deszczowa, żółwie pozostają na nizinach, wówczas bowiem pokrywają się one bardzo bujną szatą roślinną. Wówczas właśnie samice składają jaja. Żółwie olbrzymie są istotami niezwykle powolnymi, lecz jednocześnie są ciągle w ruchu. W ciągu trzech dni mogą przebyć nie więcej niż 13 kilometrów. Często zatrzymują się na odpoczynki, podczas których opierają się na swoim dużym pancerzu. Żółwie poruszają się ciągle tymi samymi ścieżkami, od pokoleń. Są one bardzo wyraźnie widoczne, dzięki temu łatwo można zorientować się, gdzie na wyspie jest jakiś zbiornik wodny. Żółwie są, nie licząc odpoczynków i nocy, cały czas w ruchu. Oprócz odpoczynków zatrzymują się też po to by coś przekąsić, wykąpać się lub oczyścić swą długą szyję z nieproszonych gości, takich jak kleszcze.

Żółwie to praktycznie jedyne zwierzęta, które od wielu milionów lat nie uległy większym zmianom. Przodkowie dzisiejszych żółwi żyli już w okresie jurajskim – i wyglądały wówczas niemal identycznie jak dziś. Pierwsze istoty noszące pancerz żyły około 250 milionów lat temu. 100 milionów lat później pojawiły się żółwiopodobne, bezzębne istoty. Wiele wskazuje na to, że to właśnie one były przodkami żółwi słoniowych z Galapagos. Około 50 milionów lat temu, w triasie, żyły istoty bardzo podobne do żółwi, posiadały jednak długie zęby, wiele pływały, wyposażone były ponadto w długi ogon. Nazywały się plakodonty. Nie dotrwały jednak dzisiejszych czasów, wszystkie wyginęły. Do dziś naukowcy sprzeczają się co do sposobu, w jaki żółwie dostały się na wyspy Galapagos. Jedna z teorii mówi, że tamtejsza populacja zrodziła się z kilku istot, które wpadły do morza w okolicach wybrzeży południowej Ameryki i zostały przez prąd morski skierowane na wyspy. Teoria ta ma wielkie poparcie w świecie naukowym, ponieważ udowodniono, że wiele zwierząt lądowych w taki właśnie sposób skolonizowało różne wyspy. Dziś znamy wiele form żółwi żyjących na Galapagos, z czego najciekawszym jest z pewnością żółw olbrzymi.

Żółw, a człowiek

Wyspy Galapagos istnieją w świadomości białego człowieka od roku 1535, gdy to zostały odkryte przez biskupa Panamy, Tomasza de Berlanga. W wiekach XVII i XVIII wyspy Galapagos były świetną bazą wypadową piratów, główną na całym obszarze. Zabili oni bardzo wiele żółwi, bardzo im bowiem smakowały i były łatwe do przetrzymywania na statkach, jako niezbyt wymagające istoty. Gdy zakończyła się plaga piractwa na tych terenach kolejnym zagrożeniem dla żółwi olbrzymich stali się łowcy waleni, którzy przywędrowali tam z terenów Ameryki. Na wyspach ścinali wiele drzew, zdobywali wodę słodką, a żółwie masowo umieszczali w swoich ładowniach – stanowiły dla nich znakomity zapas żywności, żółwie bowiem potrafiły w nich długo przeżyć. Wyspy Galapagos zostały objęte ochroną w roku 1930, zamknięto wówczas dla ludzi ich teren. Niedługo po tym na wyspie Santa Cruz postawiono budynek dla stacji badawczej, której zadaniem było chronić żółwie olbrzymie. Ośrodek ten funkcjonuje po dzień dzisiejszy, a jego pracownicy bardzo pomagają żółwiom. Zbierają na przykład ich jaja, bo gniazda żółwi są bardzo często niszczone przez zdziczałe domowe zwierzęta, które zamieszkują wyspę. Ponadto odławiają chore żółwie i leczą je w specjalnych ośrodkach medycznych.

Lęg żółwi

Samica żółwia, tak jak znakomita większość gadów, składa jaja. Samica składa jaja w obniżeniu w ziemi, które sama wykopała. Skrapla to miejsce moczem, by było bardziej wilgotne i by łatwiej się jej kopało. Zazwyczaj wybiera miejsce na złożenie jaj w punkcie nasłonecznionym i stosunkowo wilgotnym. Gdy samica wykopie już otwór w ziemi o głębokości od 30 do 40 centymetrów, wsadza tam tylną część swego olbrzymiego ciała i składa tam jaja – tych jest od 2 do 17. Samica wygrzebuje kilka takich jam – najczęściej 2, czasem trzy, i wszystkie z nich zapełnia jajami. Bo zakończeniu składania jaj samica przykrywa dziury warstwą ziemi, którą to następnie ugniata pancerzem. Słońce szybko utwardza ziemię. W ten sposób jaja są zabezpieczone przed potencjalnymi napastnikami oraz przed innymi żółwiami, które mogłyby chcieć złożyć w jamach swoje jaja. Po około 2-3 miesiącach na świat przychodzą młode żółwie. Bywa jednak, że ich inkubacja trwa znacznie dłużej. Najczęściej wykluwają się tuż po rozpoczęciu się pory deszczowej, gdy łatwiej im wydostać się spod ziemi przez zmiękczoną przez deszcz wodę. Zdarza się, że żółwie giną w jamie, bo po wykluciu nie mogą wydostać się z ziemi – jej zbyt wysuszona i twarda.

Żółw słoniowy, geochelone elephantopus, to gad z rodziny żółwi lądowych z rzędu żółwi. To wielkie zwierze osiąga długość nawet do 1,2 metra, a waży, przy sprzyjających warunkach, nieco ponad 200 kilogramów. Występuje tylko na wyspach Archipelagu Galapagos. Wykorzystuje dostępne tam suche niziny oraz wilgotne płaskowyże, w obu tych strefach żyje mu się dobrze. Jest roślinożerny – zjada niemal wszystkie rośliny, do jakich ma dostęp. Najbardziej smakują mu opuncję i liście drzewa Hippomane mancinella. Dojrzałość płciową żółwie te osiągają niezwykle późno – dopiero w wieku 25-30 lat. Nic w tym jednak dziwnego, bo żyją bardzo długo – rekordzistą jest seszelski żółw, który padł dopiero w wieku 152 lat. Miało to jednak miejsce w niewoli, w stanie naturalnym żółwie te żyją nieco krócej, choć, oczywiście, również bardzo długo. W jednym lęgu znajduje się od 2 do17 jaj, sporo jednak młodych żółwi nie dożywa dorosłego wieku. Małe żółwięta ważą około 90 gramów. Dziś zwierząt tych żyje grubo ponad 10 tysięcy, bowiem wyspy Galapagos zostały w połowie XX wieku wpisane do listy Parków Narodowych. Poza naturalnym środowiskiem żółwie te żyją w Stacji Naukowej imieniem Karola Darwina, gdzie ich hodowla idzie bardzo dobrze.